23 Νοέ ΘΥΜΟΣ
Θυμός: Φίλος ή Εχθρός
Ενόχληση…Ένταση…Οργή.. λέξεις που εκφράζουν μια αρνητικά φορτισμένη συγκινησιακή κατάσταση που βιώνουμε.
Ο θυμός είναι “μια συναισθηματική κατάσταση που ποικίλλει σε ένταση από τον ήπιο ερεθισμό μέχρι την έντονη οργή”, σύμφωνα με τον Charles Spielberger, έναν ψυχολόγο που ειδικεύεται στη μελέτη του θυμού. Όπως και τα άλλα συναισθήματα, συνοδεύεται και αυτό από φυσικές και βιολογικές αλλαγές. Όταν θυμώνουμε, ο καρδιακός μας ρυθμός και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται, το ίδιο και τα επίπεδα των ορμονών μας, η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη. Ο θυμός μπορεί να προκληθεί είτε από εξωτερικές είτε από εσωτερικές καταστάσεις . Θα μπορούσε κάποιος να είναι θυμωμένος με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο (όπως έναν συνάδελφό του ή τον εργοδότη του) ή από ένα γεγονός (ένα μποτιλιάρισμα, μια πτήση που ακυρώνεται). Όμως, μπορεί να προκληθεί από ανησυχία ή από σκέψεις για προσωπικά προβλήματα. Επίσης, αναμνήσεις από τραυματικά γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού.
Ο θυμός είναι βασικό συναίσθημα, μια συγκινησιακή κατάσταση που βιώνει ο άνθρωπος, όταν εσωτερικές ή εξωτερικές συνθήκες δεν του επιτρέπουν να εκτελέσει ή να ικανοποιήσει κάποια ανάγκη ή επιθυμία του. Είναι απόλυτα φυσιολογική αντίδραση, όταν βιώνουμε καταστάσεις στις οποίες νιώθουμε υποτιμημένοι, ντροπιασμένοι, πληγωμένοι, αδικημένοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο θυμός μπορεί να είναι λειτουργικός, καθώς μας βοηθάει να αμυνθούμε, να προστατεύσουμε τον εαυτό μας ή και να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη για αλλαγή. Σε αρκετές περιπτώσεις ο θυμός μπορεί να έχει προστατευτικό χαρακτήρα. Έτσι, όταν οι συνθήκες προκαλούν λύπη, απογοήτευση ή πόνο, ο θυμός μπορεί να αποφορτίσει μια έντονη συναισθηματική κατάσταση. Όταν, όμως, λειτουργεί σαν μόνιμο μοτίβο μέσα από το οποίο αντιλαμβανόμαστε, κατανοούμε και λειτουργούμε στη ζωή μας και στις σχέσεις μας, τότε έχει αρνητικές επιπτώσεις.
Ο θυμός έχει ένταση, διάρκεια και διαφοροποιείται ανάλογα με τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, οπότε και μπορεί να εκδηλώνεται ως απλή ενόχληση μέχρι οργή και αγανάκτηση.Ο θυμός έχει βαθμίδες έντασης, διάρκεια, συχνότητα, λανθασμένες αντιλήψεις και γνωσιακές διαστρεβλώσεις, καθώς και σωματικές αλλαγές.
- Βαθμίδα έντασης: Κάποια επεισόδια μπορεί να είναι ήπια και άλλα δυνατά.
- Διάρκεια: Άλλα επεισόδια μπορεί να έχουν σύντομη διάρκεια ή ένταση και άλλα να έχουν κλιμάκωση
- Συχνότητα: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν την τάση να θυμώνουν εύκολα, γρήγορα και με πολλές καταστάσεις.
- Σωματικές αλλαγές: Αλλαγές στη φυσιολογία, όπως εφίδρωση, τρέμουλο, μυϊκό σφίξιμο, σφίξιμο στο σαγόνι και πονοκέφαλος.
- Γνωσιακά λάθη (Διαστρεβλώσεις): Ο θυμός συνδέεται με λάθη στην αντίληψη ή γνωσιακά λάθη στο τρόπο σκέψης.
Για να κατανοήσουμε τον θυμό, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι όλα τα ερεθίσματα που δέχεται το άτομο πρέπει να εκτιμηθούν και να αξιολογηθούν. Ο θυμός, όπως και άλλα βασικά συναισθήματα, αποτελεί τον μοχλό της κοινωνικής συναλλαγής μας με το περιβάλλον και τους άλλους. Θα πρέπει να επισημάνουμε τη διαφορά μεταξύ θυμού και εκδήλωσης θυμού, όπως είναι η εχθρότητα, καθώς στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με συγκινησιακή κατάσταση, ενώ στη δεύτερη έχουμε σύνδεση και με συμπεριφορές που εκδηλώνονται όταν βιώνουμε θυμό. Όπως όλα τα συναισθήματα, η έκφραση του θυμού συνδέεται με το πολιτισμικό – κοινωνικό πλαίσιο του ατόμου. Για παράδειγμα, η έκφραση θυμού σε κάποιες κοινωνίες δεν είναι αποδεκτή ή δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό συγκεκριμένα οι γυναίκες να εκφράζουν τον θυμό τους.
Πως γεννιέται ο θυμός μέσα στην οικογένεια
Όλοι οι άνθρωποι έχουν βασικές συναισθηματικές και βιολογικές ανάγκες, ανάγκες όπως :
- Ανάγκη για ασφάλεια (ασφάλεια, φροντίδα, αποδοχή και σταθερότητα)
- Αυτονομία, ικανότητα και αίσθηση του εαυτού
- Ελευθερία έκφρασης αναγκών και συναισθημάτων
- Αυθορμητισμός και παιχνίδι
- Ρεαλιστικά όρια και αυτοέλεγχος
Όταν οι βασικές ανάγκες του ατόμου δεν εκπληρώνονται ή παρεμποδίζονται επαναλαμβανόμενα, αναπόφευκτα αναζητούν την ικανοποίησή τους μέσα από ποικίλες άλλες διεξόδους, καθώς ο οργανισμός προσπαθεί να υιοθετήσει τρόπους που θα βοηθήσουν την εκπλήρωσή τους. Αυτοέκφραση είναι η ελευθερία να εκφράζουμε τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας, τις επιθυμίες μας. Αν το περιβάλλον μας επαναλαμβανόμενα αποθαρρύνει την αυτοέκφρασή μας και λειτουργεί τιμωρητικά κάθε φορά που εκδηλώνουμε τις ανάγκες μας, τις προτιμήσεις μας ή τα συναισθήματά μας, προκαλώντας μας τύψεις και ενοχές, αν οι συνθήκες στο οικογενειακό περιβάλλον προϋποθέτουν η αποδοχή μας να γίνεται με αυστηρούς όρους αποδοχής ή θέτει υψηλά κριτήρια στις ικανότητές μας, έχει μεγάλες προσδοκίες για την εκτέλεση των καθηκόντων ή λειτουργεί τιμωρητικά στο πρόσωπό μας, τότε είναι πολύ πιθανό να νιώθουμε θυμωμένοι.
Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, οι άνθρωποι, όταν θυμώνουν, είναι δυνατόν να εκφράζουν τον θυμό τους υιοθετώντας επιθετικές συμπεριφορές προς τους άλλους, να τον στρέφουν προς τον εαυτό τους ή να τον συγκρατούν, με αποτέλεσμα αυτός να συσσωρεύεται. Όταν ο θυμός δεν εκφράζεται, αλλά συσσωρεύεται, μπορεί να εξελιχθεί σε μια χρόνια κατάσταση που υποβόσκει και εκρήγνυται απροσδόκητα και ανεξέλεγκτα μερικές φορές. Η λανθασμένη έκφραση του θυμού μέσω επιθετικής ή βίαιης συμπεριφοράς και ο συγκρατημένος θυμός μπορεί να έχουν ψυχικές, σωματικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Μοντέλο θυμού Για καλύτερη αντιμετώπιση του θυμού μας, χρειάζεται να τον κατανοήσουμε, να αναγνωρίσουμε τις παραμέτρους του και τον τρόπο που λειτουργεί.
1.ΑΦΟΡΜΕΣ/ΓΕΓΟΝΟΤΑ/ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ
Εσωτερικές ή εξωτερικές συνθήκες και γεγονότα μπορεί να αποτελέσουν αφορμή για να θυμώσουμε. Αρνητικές συμπεριφορές των άλλων, δυσκολίες, αναμνήσεις, απογοητευτικά νέα, ακόμη και ανεπιθύμητες εικόνες μπορεί να λειτουργήσουν ως αφορμές για να θυμώσουμε. Επίσης, οι λεκτικές συμπεριφορές των άλλων ή η σωματική τους εικόνα ενδέχεται να προκαλέσουν τον θυμό μας.
2.ΕΚΤΙΜΗΣΗ
Ερμηνεία και αξιολόγηση των συμβάντων μπορεί να προκαλούν θυμό. Το μυαλό μας αντιλαμβάνεται, ερμηνεύει και νοηματοδοτεί τις εμπειρίες μας βασιζόμενο σε ένα σύστημα πεποιθήσεων (τα πιστεύω μας) που διαμορφώνεται μέσα από τις εμπειρίες ζωής. Στη συνέχεια, οι πεποιθήσεις μας επηρεάζουν και διαμορφώνουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Ως αποτέλεσμα του τρόπου σκέψης μας, μπορεί όταν είμαστε αναστατωμένοι να μεγενθύνουμε τις δυσκολίες που προκαλούν οι αρνητικές εμπειρίες, να επικεντρωνόμαστε μόνο στα αρνητικά στοιχεία των γεγονότων, δίχως να βλέπουμε τα θετικά στοιχεία, ακόμη και όταν υπάρχουν, και να υποθέτουμε το χειρότερο σενάριο, η εξέλιξη του οποίου μπορεί να επιφέρει ένα αρνητικό γεγονός. Μπορεί επίσης ως συνέπεια αυτών των πεποιθήσεων, ενδεχομένως να βιώνουμε αδικία και απογοήτευση, αξιολογώντας αρνητικά τον εαυτό μας και τους άλλους, και να επεξεργαζόμαστε τα γεγονότα με τόση υπερβολή, ώστε να παύουν πλέον να είναι διαχειρήσιμα.
3.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Ο καθένας μας βιώνει τον θυμό του με έναν μοναδικό τρόπο. Σε αυτή την παράμετρο αποκτούμε εσωτερική επίγνωση του θυμού, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται με θυμωμένες σκέψεις, όπως “Είναι κακιά”, “Τη μισώ”, “Βράζω” κ.λπ., εκδικητικές σκέψεις, όπως “Θα του δείξω εγώ”, “Θα τον σκοτώσω” κ.λπ., και σωματικές επιπτώσεις, όπως ταχυπαλμία, μυϊκή ένταση, σφίξιμο στο σαγόνι, τρέμουλο.
4.ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Σε αυτή την παράμετρο, αν ο τρόπος που βιώνει ένασς άνθρωπος το θυμό είναι προσωπικός, η έκφραση αυτού είναι κοινή για όλους (π.χ. ύβρεις, σπάσιμο πραγμάτων, κοπάνημα πραγμάτων, ακόμη και σωματική βία, χλευασμός, κουτσομπολιό, ειρωνεία και σαρκασμός). Πράξεις αυτοθυσίας, αναβλητικότητα, αποφυγή ανάληψης μιας δραστηριότητας ή ολοκλήρωσής της είναι πιθανόν να εκφράζουν συγκρατημένο θυμό. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να συγκρατούν τον θυμό τους, να μην τον εξωτερικεύουν, αλλά να τον αναγνωρίζουν, και ορισμένοι μπορεί να τον εκδηλώνουν έμμεσα, όπως με το να καθυστερούν ή να σαμποτάρουν τις ενέργειες των άλλων.
- ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Σαν αποτέλεσμα ο θυμός, είτε τον εκδηλώνουμε είτε τον συγκρατούμε, δεν παύει να επιφέρει ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Αν αποφασίσουμε να τον συγκρατήσουμε, αυτό που συχνά θα βιώσουμε είναι διαρκής ένταση ή άγχος. Αν, πάλι, τον εκδηλώσουμε με επιθετικότητα μπορεί να επιφέρει ρίξη στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, να οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις, σε ανακύκλωση σκέψεων και έλλειψη επικοινωνίας με τους άλλους.
Ο θυμός μπορεί να έχει και επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική μας υγεία. Αν βιώνουμε συχνά και τακτικά θυμό, θέτουμε τον εαυτό μας σε συνεχή ένταση. Ανεξάρτητα με το αν τον εκφράζουμε ή τον συγκρατούμε, αυτός εκδηλώνεται με οργανικά συμπτώματα και συναισθηματικές καταστάσεις. Έρευνες δείχνουν ότι ο θυμός συνδέεται με την εμφάνιση ασθενειών όπως αύξηση της χοληστερίνης, ταχυκαρδία, χρόνιοι πόνοι, καρδιακά προβλήματα, εγκεφαλικά, ακόμη και εμφάνιση καρκίνου.
Πώς μπορώ να αλλάξω???? Ένα πρώτο βήμα, για να διαχειριστούμε εποικοδομητικά τον θυμό μας, είναι να τον αναγνωρίσουμε.
Σε πρώτο στάδιο να αναγνωρίσουμε ποιος με θυμώνει; Τι με θυμώνει; Πότε θυμώνω; Πόσο συχνά θυμώνω; Πώς θυμώνω; Με λίγα λόγια, να αναγνωρίσουμε τις αφορμές και τα γεγονότα που μας προκαλούν θυμό, να αναγνωρίσουμε τις συναισθηματικές καταστάσεις που πιθανότατα βιώνουμε μαζί με τον θυμό (π.χ. άρνηση, λύπη, απομόνωση), τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τις σκέψεις που κάνουμε όταν θυμώνουμε, καθώς και τα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν τον θυμό μας.